هشدار؛ ایران در مسیر گرم‌تر و خشک‌تر شدن — دههٔ آینده خطر کم‌آبی تشدید می‌شود

 هشدار؛ ایران در مسیر گرم‌تر و خشک‌تر شدن — دههٔ آینده خطر کم‌آبی تشدید می‌شود

کاهش بارش و افزایش دما در ایران در دههٔ آتی — گزارش جامع

شواهد علمی نشان می‌دهد ایران در دههٔ آینده با گرمایش محسوس و کاهش قابل‌توجه بارش روبه‌رو خواهد شد؛ این روند فشار سنگینی بر منابع آب، کشاورزی، سلامت عمومی و تنوع زیستی وارد می‌کند. اگر تدابیر فوری و برنامه‌محور گرفته نشود، دههٔ آینده می‌تواند دوره‌ای از «ورشکستگی آبی» و تشدید بحران‌های محیط زیستی در کشور باشد. 

خلاصهٔ کلیدی (نکات برجسته)

مطالعات و تحلیل‌های منطقه‌ای می‌گویند میانگین دمای ایران در دهه‌های پیش‌رو به‌طور متوسط تا چند درجه افزایش خواهد یافت و کاهش بارش تا ده‌ها درصد محتمل است؛ یک برآورد می‌گفت افزایش میانگین تا حدود ۲٫۶°C و کاهش بارش تا ۳۵٪ در دهه‌ها (بسته به سناریوها) بعید نیست. 

روند افزایش روزهای خشک و کاهش روزهای بارانیِ با شدت ملایم در بسیاری از مناطق ایران مشاهده و مدل‌سازی شده است؛ شهرها هم احتمالاً با افزایش تعداد روزهای خشک و فراوانی شدید بارش‌های نقطه‌ای (خطر سیلاب‌های موضعی) روبه‌رو خواهند شد. 

پروجکشن‌های کارتوگرافی و مدل‌های CMIP6 نشان می‌دهند که روند گرم‌شدن ادامه خواهد داشت و تغییرات بارشی منطقه‌ای و فصلی هستند — یکنواخت نیستند اما کلیتِ «گرم‌تر و خشک‌تر» برای بخش‌هایی از کشور محتمل است. 

شواهد علمی و منابع (تحلیل جزئی‌تر)

1) چشم‌انداز دما و بارش در ۱۰ سال آینده

مدل‌های آب‌وهوایی و گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که ایران روندی روشن از گرم‌تر شدن را تجربه می‌کند و تغییرات بارشی بسته به سناریوی انتشار می‌تواند متفاوت باشد؛ اما در سناریوهای گرم‌تر کاهش معنی‌داری در بارش فصل‌های حیاتی کشاورزی مشاهده می‌شود. 

تحلیل‌های منطقه‌ای و ملی (از جمله گزارش‌های ملی ایران و مطالعات دانشگاهی) افزایش فراوانی روزهای بسیار گرم و طولانی‌تر شدن دوره‌های خشک را برای دهه‌های نزدیک نشان می‌دهند.

 این تغییرات، اگرچه در بازهٔ ۲۰۲۵–۲۰۳۵ ممکن است متغیر باشند، اما روند کلی جهت‌دار است (افزایش دما و افزایش احتمال خشکی). 

2) شواهد عددی (نمونه‌ها)

یک خلاصهٔ منطقه‌ای در منابع تحلیلی می‌گوید میانگین افزایش دما می‌تواند تا حدود ۲٫۶°C و کاهش بارش تا ۳۵٪ در «دهه‌ها» رخ دهد — این اعداد بسته به محدودهٔ زمانی دقیق و سناریوی انتشار متفاوت‌اند، ولی نمایانگر دامنهٔ خطر است. 

مطالعات شهری نشان می‌دهند «تعداد روزهای خشک» و شدت نوسانات اقلیمی (خشک‌سالی‌های کوتاه اما شدید و بارش‌های موضعیِ شدید) در کلان‌شهرها افزایش می‌یابد که هم خطر کم‌آبی و هم خطر سیلاب موضعی را بالا می‌برد. 

تأثیرات مورد انتظار بر حوزه‌های کلیدی

الف) منابع آب و کشاورزی

کاهش منابع آب سطحی و زیرسطحی (کاهش ورودی رودخانه‌ها و تغذیهٔ سفره‌های زیرزمینی)؛ فشار بر سدها و شبکهٔ آب‌رسانی تشدید می‌شود. 

بسیاری از مناطق کشاورزی حساس، به‌خصوص شالیزارهای شمال و مزارع نیشکر در جنوب، در معرض مخاطره قرار می‌گیرند. 

نیاز به تغییر الگوهای کشت (کاهش کشت محصولات آب‌بر، استفاده از ارقام مقاوم‌تر، زمان‌بندی کاشت مطابق با دوره‌های بارشی جدید).

ب) سلامت عمومی

افزایش مرگ و میر مرتبط با گرما و تشدید بیماری‌های تنفسی/قلبی به دلیل کیفیت پایین هوا در طول موج‌های گرما و ورود ذرات معلق (مخصوصاً وقتی آتش‌سوزی‌ها یا سوزاندن بقایا همراه باشد).

 مدیریت بحران‌های گرمایی و سیستم‌های هشدار سلامت ضروری است. 

ج) تنوع زیستی و اکوسیستم‌ها

خشک‌سالی‌های تکرارشونده موجب کاهش تنوع زیستی قابل‌توجه در زیست‌بوم‌های حساس (مثل تالاب‌ها، جنگل‌های شمال) می‌شود؛ مهاجرت و کاهش جمعیت گونه‌ها محتمل است. 

د) زیرساخت‌ها و اقتصاد

کشاورزی و تأمین غذا به‌ویژه در نوار شمالی و جنوبی آسیب‌پذیر است؛ هزینه‌های تأمین آب و تعمیرات زیرساختی (سد، کانال، سیستم فاضلاب) افزایش خواهد یافت. مهاجرت داخلی از نواحی آسیب‌دیده به شهرها می‌تواند فشارهای اجتماعی جدید ایجاد کند.

پیشنهادات و راهکارهای اولویت‌دار (عملی و کوتاه‌مدت تا میان‌مدت)

مدیریت تقاضای آب: تنظیم سهمیه‌بندی آب کشاورزی و خانگی، تشویق به آبیاری کم‌مصرف (قطره‌ای)، و برنامه‌ریزی برای کاهش مصرف در بخش‌های پرسود.

تغییر الگوهای کشاورزی: ترویج کشت گیاهان کم‌آب‌بر، توسعه ارقام مقاوم به گرما و خشکی، و آموزش کشاورزان برای مدیریت بقایای کشاورزی (جایگزینی سوزاندن با کمپوست‌سازی).

بازسازی و حفاظت ذخایر طبیعی: حفاظت از تالاب‌ها و جنگل‌ها، مقابله با فرسایش خاک، و برنامه‌های احیای پوشش گیاهی بومی.

شبکه‌های پایش و هشدار سریع: گسترش ایستگاه‌های هواشناسی و هشدار گرما/خشک‌سالی برای کاهش خسارات انسانی و اقتصادی.

سیاست‌گذاری و مقررات: تدوین و اجرای قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از سوزاندن بقایای کشاورزی و پسماندها، و برنامه‌های هماهنگ ملی برای مدیریت کم‌آبی.